Glas een rijke historie DEEL 2

A.D. 100

» De Romeinse invloed

De Romeinen hebben er toe bijgedragen dat de kunst van het glasmaken zich over grote gebieden verspreidde. Door hun veroveringen, handelsgeest en wegenbouw, creëerde het Romeinse Rijk een situatie waarin de handel in glas en glazen producten in geheel West-Europa en het gebied rond de Middellandse Zee tot bloei kon komen. Gedurende de regeringsperiode van keizer Augustus, vonden glazen voorwerpen hun weg door geheel Italië, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland.
Romeins glas vond zelfs zijn weg naar China, via de Zijderoute.

Het waren ook de Romeinen die het glas in de architectuur introduceerden, door de ontdekking van helder glas (met behulp van mangaan oxide) in Alexandrië rond het jaar 100 A.D. Ramen uit gegoten glazen plaatjes, van een weliswaar slechte optische kwaliteit, werden toegepast in de meest belangrijke gebouwen en luxe villa's in Herculaneum en Pompeii.

De uitgestrektheid van het Rijk en de afstand tussen de verschillende Rijken onderling had tot gevolg dat oosters- en westers glaswerk geleidelijk aan elk hun eigen karakeristieke kenmerken verkregen. Alexandria bleef het belangrijkste glas-centrum van het oosten. Hier werden luxe glazen producten, hoofdzakelijk voor de export, gemaakt. De wereldberoemde Portland Vaas, is misschien wel het beste voorbeeld van hun vakmanschap.

In het westerse deel van het Romeinse Rijk, ontwikkelde zich Keulen als de bakermat van de glasindustrie. Toch werden ook hier hoofdzakelijk oosterse technieken toegepast.

De vooruitgang in de vervaardiging van het glas werd vooral in de 5e eeuw, door het verval van het Romeinse Rijk en haar cultuur, vertraagd. Het Germaanse glaswerk werd minder sierlijk doordat de handwerkslieden de bekende decoratietechnieken niet verder ontwikkelden of zelfs geheel achter zich lieten.

7e - 8e eeuw A.D.

» De vroege Middeleeuwen

Bij archeologische opgravingen op het eiland Torcello bij Venetië, zijn voorwerpen uit de eind 7e en begin 8e eeuw gevonden, die de overgang van de productietechnieken uit de "Oudheid" naar die van de vroege Middeleeuwen duidelijk zichtbaar maken.

1000 A.D.

Richting het jaar 1000 A.D. vindt er in de productie van glas in Europa een belangrijke verandering plaats. Door de problemen met de import van materialen / grondstoffen, werd het soda-glas langzaam aan vervangen door glas gemaakt met potas. Potas wordt verkregen door het verbranden van bomen, vooral eiken en beuken werden daarvoor gebruikt. Deze grondstof was in die tijd ruimschoots voorhanden.

Potas of soda zijn lang noodzakelijk geweest voor de productie van glas. Om van kwarts of zand glas te kunnen maken, moet het smeltpunt namelijk aanzienlijk worden verlaagd. Dit kan door toevoeging van potas, soda of glauberzout.

Het glas ten noorden van de Alpen begon in deze periode te verschillen van dat wat gemaakt werd in het gebied rond de Middellandse Zee. In Italië bijvoorbeeld bleef men als belangrijke grondstof soda gebruiken.

11e eeuw

» De productie van glasplaten (sheetglas)

In de 11e eeuw ontwikkelden Duitse glasmakers een techniek voor de productie van glasplaten. Deze werd later, in de 13e eeuw, verder ontwikkeld door de Venetiaanse glasmakers.
Door een hol glas te blazen en deze verticaal op en neer te bewegen, trekt de zwaartekracht het glas uit. Dit werd opgevangen in soort cocon, een cilinder die een lengte van 3 meter kon hebben en breedte van 45 cm. Terwijl het glas nog heet was, werden de uiteinden van de "cocon" gesneden. De overgebleven cilinder werd over de lengte doorgesneden en plat gelegd.

Bij een ander type productie, ontstond het zogenaamde "kroonglas". Hierbij werd een glazen bal geblazen die aan het eind werd open gesneden (de kroonvorm) en waarbij de delen naar buiten werden gebogen. Door nu de half vloeibare bal rond te draaien, werd het glas uitgerekt en plat. Deze techniek kon alleen worden toegepast om kleine glasplaatjes te maken. Vervolgens werden deze plaatjes, met een ongelijke dikte, d.m.v. loodstrips aan elkaar gemaakt om zo een groter oppervlak te verkrijgen.

Middeleeuwen

Tot aan het einde van de Middeleeuwen was glas gebruikt voor ramen, enkel weggelegd voor de rijken. Koninklijke paleizen, kerken en huizen van welgestelde kooplui waren de enige gebouwen waarin glas werd toegepast.

Glas in lood vensters vonden hun hoogtepunt aan het eind van de Middeleeuwen toen glas in steeds meer publieke gebouwen, herbergen en bij de gegoede burgerij zijn intrede deed.
Vaak gedecoreerd met historische taferelen en familiewapens.

» Venetië
In de Middeleeuwen, nam Venetië de rol op zich als het glasmakers centrum van de westerse wereld. De Venetiaanse handelsvloot heerste over de Middellandse Zee en droeg bij aan de uitwisseling van kennis met hun tegenhangers in Syrië en de artistieke invloeden vanuit de Islam.

1271

Hoe belangrijk de glasindustrie voor Venetië was (en nog is), is niet alleen al af te leiden uit de hoeveelheid aan handwerkslieden (meer dan 8.000 op een bepaald moment).
In 1271 werd een verordening uitgevaardigd die protectionistische maatregelen bevatte.
Zo werd er een ban op de import van glas opgelegd en werd het buitenlandse glasmakers verboden in Venetië te werken. Niet Venetiaanse ambachtslieden werden als voldoende vaardig geacht om een serieuze bedreiging te vormen.

1291

Tot aan het eind van de 13e eeuw werd het meeste Venetiaanse glas nog in de stad zelf vervaardigd. De veelvuldig uitslaande branden echter noodzaakten de bestuursleden in 1291 een verordening uit te vaardigen en alle activiteiten naar het eiland Murano te verplaatsen. Deze maatregel had bovendien het voordeel dat men beter toezicht kon houden op wat men beschouwde als een van de belangrijkste en meest waardevolle bezittingen.
Het voorkwam dat de kennis, vaardigheden en het geheim van het glasmaken werden geëxporteerd.

14e eeuw

In de 14e eeuw ontstond een ander belangrijk glascentrum in Altare, nabij Genua.
Het ontstaan en het belang van dit centrum is grotendeels te verklaren uit het feit dat het niet gebonden was aan de strikte verordeningen omtrent de uitwisseling van kennis die in Venetië golden. Hierbij werd de basis gelegd voor de verdere verspreiding van nieuwe stijlen en technieken, die vooral in de 16e eeuw plaatsvond.

Het waren vooral de ambachtslieden uit Altare die deze nieuwe stijlen en technieken naar de rest van Europa en in het bijzonder naar Frankrijk brachten.

15e en 16e eeuw

Gedurende de tweede helft van de 15e eeuw, begonnen de glasmakers van Murano, kwartszand en potas gemaakt uit zeeplanten te gebruiken voor puur kristal.
Aan het eind van de 16e eeuw waren 3.000 van de 7.000 inwoners werkzaam in, of op de een of ander wijze betrokken bij, de glasindustrie.

1674

» Lood kristal

De ontwikkeling van het lood kristal wordt toegeschreven aan de Engelse glasmaker George Ravenscroft (1618-1681), hij patenteerde zijn vinding in 1674. Hij kreeg de opdracht een alternatief te vinden voor het Venetiaanse kristal geproduceerd in Murano, een kristal gemaakt uit puur kwartszand en potas.
Door het gebruik van meer lood-oxide in plaats van potas, slaagde hij erin een brilliant glas te vervaardigen dat door zijn sterkte uitstekend geschikt was om diepe gravures en sneden in te maken.

1688

» Nieuwe ontwikkelingen uit Frankrijk

In 1688 werd in Frankrijk een nieuw proces ontwikkeld voor de productie van platen glas. Hoofdzakelijk gedacht voor de vervaardiging van spiegels, waarvan de optische kwaliteit tot dan toe, veel te wensen overliet.

Het gesmolten glas werd op een speciale tafel gegoten en platgewalst. Na afkoelen, werd de glasplaat op grote ronde tafels overgebracht. D.m.v. draaiende ijzeren schijven en steeds fijner zand werden de glasplaten geslepen en tot slot gepolijst met vilten schijven.
Het resultaat van het uit laten vloeien van glas op een plaat, was vlak glas met goede optische, lichtdoorlatende kwaliteiten. Na het aanbrengen van een reflecterende laag, bestaande uit metaal met een laag smeltpunt, ontstonden kwalitatief hoogwaardige spiegels.

Frankrijk ondernam in die tijd eveneens stappen om haar eigen glasindustrie te promoten en begon met het aantrekken van glas specialisten uit Venetië.
Zeer zeker geen lichtvaardige onderneming voor Venetiaanse ambachtslieden, gezien het historische feit dat de export van know-how uit Venetië werd verboden. In het verleden immers konden zij zelfs bedreigingen met de dood tegemoet zien als zij hun glasmakers geheimen prijsgaven.

Het Franse gerechtshof, van haar kant, deelde zelf zware straffen uit op het importeren van Venetiaans glas en bood Venetiaanse glasmakers een aantal zeer aantrekkelijke voordelen in het vooruitzicht. Zo konden zij ondermeer de Franse nationaliteit verkrijgen, na 8 jaar en zelfs voor het leven vrijgesteld worden van het betalen van belastingen.

Glashistorie DEEL 1

5000 v.Chr. - A.D. 100
«« De ontdekking van glas

Glashistorie DEEL 3

Industriële Revolutie - Anno nu
Van handwerk tot industrie.. »»